Valbeveiliging
Effectieve valbeveiliging vereist deskundige inventarisatie en evaluatie van risico's, uitstekend onderhoud van materialen en regelmatige inspecties.
Essentieel uit het oogpunt van valbeveiliging zijn verder: méér aandacht voor instructie in het gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen, duidelijke gebruiksaanwijzingen en een efficiënt reddingsplan als er toch iets fout mocht gaan.
Collectieve valbeveiliging primair
Valbeveiliging is een onderwerp waaraan zowel in het bedrijfsleven als in de Arbo wet- en regelgeving al veel aandacht wordt besteed. Maatregelen tot valbeveiliging zijn verplicht bij werkzaamheden die op 2,5 meter of hoger worden uitgevoerd. Indien er risicoverhogende omstandigheden zijn dienen ook bij valgevaar vanaf een lager niveau dan 2,5 meter maatregelen tot valbeveiliging te worden genomen. Van risicoverhoging kan bijvoorbeeld sprake zijn als men door een val in het water terecht kan komen of gemakkelijk uitstekende objecten kan raken.
Ondanks de maatregelen die op het gebied van valbeveiliging reeds worden genomen is toch nog altijd een aanzienlijk deel van de ernstige arbeidsongevallen te wijten aan val-incidenten. Een hogere kwaliteit valbeveiliging kan onder meer worden bereikt door de ontwikkeling van nieuwe technische voorzieningen.
Volgens artikel 3.16 van het Arbobesluit moet bij werkzaamheden waarbij valgevaar aanwezig is de valbeveiliging primair bestaan uit voorzieningen die alle betrokken werknemers beschermen. Zo= n collectieve protectie wordt bijvoorbeeld geboden door een voldoende hoge borstwering die zich aan de dakrand bevindt. Ook valbeveiliging door middel van een vangnet, een methode die onder meer bij het maken van lichtstraten wel wordt toegepast, kan alle werkers tegen een ernstig ongeval beschermen.
Bij valbeveiliging is de aard van de noodzakelijke collectieve voorzieningen mede afhankelijk van de omvang en de duur van de te verrichten werkzaamheden. Bij nieuwbouwprojecten, uitgebreid onderhoud en renovatie moet de rand van het dak met behulp van daartoe geschikte voorzieningen worden beveiligd. Dit kan bijvoorbeeld gebeuren door middel van degelijk leuningwerk (met zowel een boven- als tussenleuning) of een steigervloer met leuningbescherming. Een andere oplossing is een verplaatsbaar hekwerk dat aan de dakrand wordt vastgemaakt en extra wordt ondersteund door tegen de gevel geplaatste staanders.
Verschillende vormen van valbeveiliging
Bij kortdurende kleinschalige activiteiten, zoals dakinspecties of kleine reparaties, kunnen andere methoden tot valbeveiliging worden toegepast. Daarbij speelt de afstand tussen de dakrand en de locatie waar het werk wordt uitgevoerd een essentiële rol.
Indien op een plat dak de afstand tussen dakrand en werkplek tenminste 4 meter bedraagt kan uit het oogpunt van valbeveiliging worden volstaan met een duidelijke markering. Het markeren kan bijvoorbeeld plaatsvinden door middel van een tegelpad of een met duurzaam materiaal aangebrachte belijning. Daarbij kunnen ook nog waarschuwingsborden worden geplaatst.
Door collectieve valbeveiliging is het ook mogelijk een nog groter deel van het dak tot veilig werkgebied te maken. Indien als middel tot valbeveiliging een evenwijdig aan de dakrand lopende fysieke afzetting wordt aangebracht kan de grens van het veilige gebied zich tot maximaal 2 meter van de rand van het dak uitstrekken. De fysieke afbakening kan bijvoorbeeld worden gevormd door paaltjes die door een ketting met elkaar zijn verbonden.
Als ook buiten het veilige gebied, dus dichter dan 2 meter bij de rand van het dak, moet worden gewerkt is het bijzonder praktisch om voor de afzetting gebruik te maken van een systeem dat tevens geschikt is voor het aanhaken van individuele beschermingsmiddelen. Zo= n systeem kan bijvoorbeeld bestaan uit een doorlopende buis die stevig op het dak is verankerd.
Valbeveiliging door fall restraint en fall arrest
Bij werkzaamheden op plaatsen met valgevaar waar permanente of tijdelijke collectieve voorzieningen voor valbeveiliging niet realiseerbaar zijn dienen altijd individuele beschermingsmiddelen te worden gebruikt.
Voor individuele valbeveiliging zijn onder meer verschillende typen gordels beschikbaar. Aan de gordel wordt een lijn bevestigd die met het andere uiteinde stevig wordt vastgemaakt aan een aanlijnvoorziening op het dak. Een voor valbeveiliging veel gebruikt type gordel is de harnasgordel, dat wil zeggen een gordel die tevens schouderbanden heeft.
Bij aangelijnd werken gaat de voorkeur uit naar een zogenoemd fall restraint systeem, ook wel gebiedsbegrenzingssysteem genoemd. Daarbij wordt de lijn zo kort ingesteld dat het onmogelijk is over de dakrand te vallen. Deze methode van valbeveiliging kan echter niet onder alle omstandigheden worden toegepast.
Bij diverse activiteiten, zoals werkzaamheden aan de dakrand of reparatie van een dakgoot, moeten ook plaatsen worden betreden waar valgevaar niet door fall restraint kan worden geëlimineerd. In dat geval wordt als valbeveiliging een fall arrest systeem ofwel valstopsysteem toegepast.
Een valstopsysteem zorgt ervoor dat iemand die van het dak valt niet hard op de grond terechtkomt maar in de lucht blijft hangen, waarbij de krachten die op het lichaam worden uitgeoefend niet te groot worden. Om schade aan het lichaam te voorkomen mag de kracht niet groter zijn dan 6kN (kilonewton). Om de val op veilige wijze te stoppen moet gebruik worden gemaakt van een valdemper, die bijvoorbeeld in de vallijn is verwerkt. Bij de fall arrest methode van valbeveiliging is het uiteraard extra belangrijk dat de vallijn voldoende sterkte heeft en ook sharp-edge bestendig is. Dat wil zeggen dat de lijn niet kapot gaat als deze tijdens de val over een scherpe rand beweegt.
Voor effectieve valbeveiliging is het ook heel belangrijk dat de harnasgordel waaraan de vallijn is bevestigd qua bescherming en veiligheid aan zeer hoge eisen voldoet, en tevens voldoende draagcomfort biedt tijdens het werken. Een goede gordel draagt er onder meer toe bij dat de krachten die tijdens het vallen op iemand inwerken op de juiste wijze over het lichaam worden verdeeld.
Aanlijnvoorzieningen belangrijk bij valbeveiliging
Zowel voor fall restraint als fall arrest systemen van valbeveiliging is het nodig dat op het dak voorzieningen aanwezig zijn waaraan men zich kan aanlijnen. Daarbij bestaan in grote lijnen twee mogelijkheden: individuele dakankers (bevestigingspunten) en systemen waarbij verschillende dakankers door middel van bijvoorbeeld een buis, rail of kabel met elkaar zijn verbonden.
Toepassing van persoonlijke valbeveiliging is vaak onmogelijk doordat de voor aanlijning noodzakelijke voorzieningen op veel daken ontbreken. Daarom is het heel praktisch dat deze aanlijnvoorzieningen snel aangebracht kunnen worden doordat er dakankers beschikbaar zijn die geen door-en-door bevestiging aan het dak vereisen maar dankzij speciale technologieën toch onwrikbaar op hun plaats blijven.
Hoewel door middel van fall arrest ernstige gevolgen van een eventuele val worden voorkomen blijven bij dit systeem van valbeveiliging toch aanzienlijke risico= s bestaan. Zo kan iemand tijdens het vallen ernstig gewond raken als hij tegen het gebouw of een ander obstakel botst. Ook bestaat de mogelijkheid dat het valstopsysteem door technische mankementen of door incorrect gebruik niet functioneert. Als bijvoorbeeld de karabijnhaak waarmee de vallijn vastzit aan het ankerpunt niet goed is vergrendeld kan die loslaten, met desastreuze gevolgen.
Valbeveiliging vereist ook effectief reddingsplan
Ten onrechte wordt nog vaak gedacht dat iemand die dankzij persoonlijke valbeveiliging niet op de grond is gevallen maar in zijn harnasgordel ergens onder de dakrand hangt nu weliswaar oncomfortabel maar toch veilig is. Als de maatregelen tot valbeveiliging echter niet voorzien in een snelle en deskundige reddingsoperatie kan het slachtoffer ernstige gezondheidsschade oplopen en zelfs overlijden als gevolg van het zogenoemde 'harness suspension trauma', ook wel als 'hangtrauma' aangeduid. De oorzaak daarvan is dat de bloedcirculatie verstoord raakt als iemand langere tijd in een verticale positie is zonder zijn benen goed te kunnen bewegen. Activiteit van de beenspieren speelt een belangrijke rol bij het tegen de zwaartekracht in terugstromen van het bloed uit de benen naar het hart. Als deze 'spierpomp' niet functioneert kan zich zoveel bloed ophopen in de benen dat de hersenen en andere vitale organen onvoldoende bloed krijgen. Met als mogelijke gevolgen onder meer bewusteloosheid en de dood.
Een goed plan inzake valbeveiliging moet daarom ook regels voor een snelle en efficiënte reddingsactie omvatten. Bij iemand die met zijn uitrusting voor valbeveiliging van het dak is gevallen kan binnen een half uur, en soms nog eerder, een levensbedreigende situatie ontstaan. Hoe snel dit gebeurt is mede afhankelijk van uiteenlopende bijkomende factoren. Daartoe behoren onder meer de gezondheidstoestand van het slachtoffer, medicijngebruik, weersomstandigheden, afknelling van bloedvaten door de gordel en eventuele verwondingen.
Om ernstige medische gevolgen en een mogelijk dodelijke afloop te voorkomen moeten als onderdeel van een programma tot valbeveiling procedures worden opgesteld waardoor een hangend slachtoffer binnen 15 minuten kan worden gered. Zelfs wanneer iemand reeds uit zijn hachelijke situatie is bevrijd dreigt er nog gevaar. Als het slachtoffer te snel in een horizontale positie wordt gebracht kan plotseling zoveel bloed naar het hart stromen dat dit overbelast raakt en een hartstilstand optreedt. Met dit gevaar moet bij de redding terdege rekening worden gehouden.
Bent U op zoek naar inspectie-templates?
Henk van der Mark
